Mar a dh’fhàs clòimh air each
Goireasan
Goireasan priont
Gheibh sibh na stuthan-taic agus copaidh den tàr-sgrìobhadh/sgriopt airson priontadh an seo.
[wpdm_package id=\’1015\’ template=\’5d039faa7c072\’]
[wpdm_package id=\’1480\’ template=\”5d039faa7c072\”]
http://www.tobarandualchais.co.uk/gd/fullrecord/18558/1
Èist ris an earrainn agus freagair na ceistean, a’ cleachdadh nam faclan agad fhèin. Anns an earrainn annasaich seo, tha Lachlann Dick, a thogadh ann an Glaschu ach le ceangal do dh’Uibhist a Tuath, ag innse sgeulachd do dh’Iain Peatarsan (Sgoil Eòlais na h-Alba).
- Ciamar a bha beatha do dhaoine le teaghlach mòr aig an àm?
- Dè chunnaic am bodach nuair a dh’èirich e sa mhadainn?
- Carson a dh’aontaich a’ bhana-bhuidseach a chuideachadh mu dheireadh thall?
- Dè dh’iarr i air a dhèanamh nuair a ruigeadh e dhachaigh?
- Dè rinn a bhean nuair a bha esan aig a’ bhana-bhuidsich?
- Ciamar a bha am bodach a’ faireachdainn mu na rinn a bhean? Thoir freagairt mhionaideach.
- Dè thachair nuair a dhòirt na bha sa chrogan air a’ chlosaich?
- Dè rinn am bodach leis na rùsgan caorach? Carson?
- Dè an rud neònach dhan do mhothaich am bodach às dèidh cola-deug?
- An e rud dona no rud math a bha seo airson a’ bhodaich agus a theaghlaich? Thoir adhbhar airson do bheachd.
- Càit an do dh’ionnsaich bràthair màthair Lachlainn an sgeulachd?
Briathrachas
a’ còmhnaidh – a’ fuireach
cha tric a bha sinn dà uair riamh cho tur – tha sinn glè bhochd
làir – each boireann, capall
’s e bha na èiginn – bha e ann an suidheachadh doirbh
dripeil – trang
cobhair – cuideachadh, taic
snàithle – pìos fada caol de chotan a chleachdar le snàthad airson fuaigheal (ann an sgeulachdan mar seo, bhiodh cumhachdan os-nàdarra aig snàithle)
closach – corp beathaich
pannal – buidheann de dhaoine
ceàrd – neach aig nach robh dachaigh stèidhichte, a bhiodh a’ siubhal na dùthcha agus a’ càradh rudan do dhaoine. Bha am facal ceàrd air a chleachdadh ann an dòigh mì-thlachdmhor a bha a’ dèanamh dì-meas air daoine. An-diugh, ’s e neach-siubhail a chanadh tu. Faic na notaichean gu h-ìseal.
a’ feannadh – a’ toirt dheth seiche/craiceann beathaich
rùsg – clòimh/còmhdach caorach
“Na Ceàrdan” – Luchd-siubhail agus Luchd-seilbh an Dualchais
’S e th’ ann an ceàrd ach cuideigin a dh’obraicheas le meatailt no fiodh, ach tha daoine air a bhith ga fhàgail mar ainm air sluagh de luchd-siubhail aig a bheil eachdraidh fhada agus dualchas làidir air a’ Ghàidhealtachd – na ceàird, no na ceàrdan. Mar as trice, ’s e staoin a’ mheatailt leis am biodh iad ag obair agus bhiodh na ceàird-staoin (no stànadairean) agus an teaghlaichean a’ siubhal air feadh na dùthcha a’ sireadh obair. Bhiodh iad a’ dèanamh agus a’ càradh phoitean is eile, mar eisimpleir.
Gu mì-fhortanach, dh’fhuiling na ceàird droch làimhseachadh o iomadh neach, agus bhiodh daoine a’ cur sìos orra, agus a’ fàgail orra gun robh iad àraid, no fòirneartach, no salach. Bha sgeulachdan ann mu na ceàird a bhith a’ goid rudan, no a’ gabhail brath air daoine (ged gu math tric, bhiodh an sgeulachd a’ dèanamh magadh air an neach a bha air a mhealladh leotha). Bha fiù ’s faoinsgeul ann (ri fhaotainn san leabhar ‘The Highlands’ le Calum Iain MacIllEathain) gur e ceàrd-staoin a rinn na tàirngean airson Ìosa Crìosd a cheusadh a chionn ’s gun do dhiùlt an gobha an dèanamh. Cha robh seo idir fìor, ach chleachdadh sgeulachdan mar seo airson leth-bhreith an aghaidh nan ceàrd a cheadachadh. Anns an fharsaingeachd, bhiodh na ceàird gan cumail fhèin fa leth o dhaoine eile agus bha seo a’ ciallachadh gun robh mì-thuigse agus mì-rùn a’ nochdadh gu furasta.
Leis gun robh iad gan cumail fhèin fa leth o dhaoine eile, thachair dà rud àraid. ’S e a’ chiad rud gun do leasaich iad an cainnt aca fhèin, Beurla Reagaird, a bha stèidhichte air a’ Ghàidhlig. Ged a bha a’ mhòr-chuid aca fileanta sa Ghàidhlig, bhiodh iad a’ bruidhinn na Beurla Reagaird airson rudan a chleith o choigrich. ’S e an dara rud gun do ghlèidh iad àireamh mhòr de dh’òrain agus de sgeulachdan. Tha na ceudan de chlàran air làrach-lìn Tobar an Dualchais a thàinig o eòlaichean anns a’ choimhearsnachd urramaich seo; coimhearsnachd a tha fhathast ann gus an latha an-diugh, ged nach bi iad a’ siubhal cho tric sin na làithean sa.
Tha am facal ‘ceàrd’ ga mheas mar fhacal tàireil an-diugh, agus bithear a’ cleachdadh an fhacail neach-siubhail (iomarra: luchd-siubhail) nuair a bhithear a’ bruidhinn orra taobh a-muigh teacsaichean eachdraidheil.
Cruthachadh is Dealbhadh
’S e sgeulachd bheag annasach a tha seo le tòrr chothroman airson àbhachdas agus spòrs. Dèan dealbh-chluich ghoirid èibhinn mar chlas.
’S dòcha gum bi thu airson na pàirtean seo a shònrachadh an toiseach.
- Am bodach
- Bean a’ bhodaich
- A’ bhana-bhuidseach
- An luchd-siubhail
- An làir.
no
Dèan ath-sgrìobhadh air an sgeulachd mar chartùn no bòrd-stòiridh. A-rithist, tha an cothrom ann beagan àbhachdais a bhith na lùib.
Notaichean & Freagairtean
Freagairtean
- Doirbh, cha robh e furasta.
- An làir aige, ’s i marbh.
- Bha seòrsa de chàirdeas eatorra.
- An stuth a bh’ anns a’ chrogan a chrathadh air closach na làire.
- Reic i seiche na làire ri luchd-siubhail.
- Ghabh e an fhearg. Bha e a’ crith leis an fhearg.
- Thàinig an làir beò a-rithist.
- Chuir e timcheall na làire iad. Bha i fuar, ’s a’ ghaoth a’ sèideadh.
- Bha an rùsg a’ fàs na bu tiugha agus na b’ fhaide.
- ’S e rud math a bh’ ann. Bha am bodach a-nis gu math na b’ fheàrr dheth.
- Chan eil e cinnteach idir.
Am Fiosraiche
Rugadh Lachlann Dick ann an 1935 agus chaidh a thogail ann an Glaschu. Tha dlùth-cheangal aige ri Uibhist a Tuath.
Geàrr-chunntas
Sgeulachd mu dhuine a chaidh a dh’iarraidh cobhair air bana-bhuidseach gus an làir mharbh aige a thoirt air ais bho na mairbh. Thug i dha stuth air choreigin ann an crogan, agus bha aige ri seo a dhòrtadh air a’ chlosaich. Gu mì-fhortanach, bha a bhean air seiche an eich a reic ris an luchd-siubhail. Gu h-aimlisgeach, dhòirt an crogan air a’ chlosaich agus dh’ath-bheothaich an t-each. Fhuair an duine craicnean chaorach airson a’ bheathaich, agus an dèidh greis mhothaich e gun robh a’ chlòimh a’ fàs. Bha aige ris an t-each a lomadh dà uair sa bhliadhna.
Chuala Lachlann an sgeulachd seo aig bràthair a mhàthar, Dòmhnall Iain Lachlainn Tàilleir, à Màlacleit.
Ceanglaichean
An gàidsear agus an ceàrd.
http://www.tobarandualchais.co.uk/gd/fullrecord/42065/1
Aonghas MacNèill à Smiorasaraidh.
Thàinig toll air poit chopair [air poit-dhubh] agus chaidh an fheadhainn aig an robh i gu ceàrd a dh’iarraidh air a’ phoit a chàradh. Chaidh gàidsear chun a’ cheàird agus gheall e airgead dha nan innseadh e càit an do chàraich e i. Nuair a fhuair e airgead, thuirt an ceàrd gun do chàirich e a’ phoit aig an àite far an robh an toll, agus chan innseadh e dhan ghàidsear càit an robh i.
Ministear a cheannaich each o cheàrd.
http://www.tobarandualchais.co.uk/gd/fullrecord/107542/1
Dòmhnall MacAoidh à Uibhist a Deas.
Cheannaich ministear each o cheàrd agus dh’fhaighnich e an robh e làidir. Thuirt an ceàrd ris gun robh e cho làidir ’s gun slaodadh e an Deamhan. Bheartaich am ministear an t-each ann an gige agus thug e cuireadh dhan t-sagart a dhol a-mach còmhla ris. Nuair a thàinig an t-each gu leathad, dh’fhàs e sgìth. Thachair am ministear ris a’ cheàrd agus ghearain e gun tuirt e ris gun robh an t-each cho làidir ’s gun tarraingeadh e an Deamhan. “Tha e a’ slaodadh dà dheamhan an-dràsta,” ars an ceàrd.